10 εφευρέσεις που άλλαξαν την μουσική

 

Ιατρική και μουσική

Η κατάλληλη μουσική μπορεί να αποτελέσει το «εναλλακτικό» φάρμακο για συναισθηματικές συμπεριφορές και να χρησιμοποιηθεί ως μέσο θεραπείας.

Έχει μελετηθεί ότι η χαλαρωτική μουσική μειώνει το στρες και ασθενείς με εγκεφαλικό επεισόδιο έδειξαν βελτιωμένη οπτική προσοχή κατά την ακρόαση κλασικής μουσικής. Υπάρχουν συσχετίσεις μεταξύ ρυθμού και γλωσσικών ικανοτήτων, προσοχής, ανάπτυξης, ακουστικής ικανότητας, ακόμα και κοινωνικών αλληλεπιδράσεων.

Οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι αναφερόντουσαν στην καθαρτική δύναμη της μουσικής ενώ στην Αναγέννηση καθιερώθηκε ο θεραπευτικός της χαρακτήρας με όρους ψυχολογικούς και βιολογικούς.

Από αρχαιοτάτων χρόνων η μουσική υπήρξε ένα μέσο προώθησης της πνευματικότητας του ανθρώπου και οι μουσικές μας επιλογές φανερώνουν πολλά για την προσωπικότητα μας και ψυχαναλυτές αναφέρονται συχνά τον ρόλο της μουσικής στην οργάνωση της ψυχικής δομής ενός ατόμου.

Η μουσική είναι ένα εργαλείο που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να διαπαιδαγωγήσουμε, ενώ  πρώιμες μουσικές εμπειρίες σε παιδιά διευκολύνουν την ανάπτυξη τους.

Βικτώρια Φίσα Τζιουμάκη (γ3)

Ψυχολογία και μουσική

Η μουσική, πέρα από μία παγκόσμια γλώσσα που μπορούν να την μιλήσουν όλοι οι άνθρωποι, μικροί και μεγάλοι, είναι αναμφισβήτητα μια ξεχωριστή γλώσσα, η οποία μπορεί να προκαλέσει όλα τα συναισθήματα.

Στο άκουσμα μίας μουσικής μπορούμε να ανατριχιάσουμε, να γελάσουμε, ή να δακρύσουμε. Ίσως επειδή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη ζωή μας. Αυτό απέδειξε μια μελέτη του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια στο άρθρο τους στο «Proceedings of the National Academy of Sciences». Βρήκαν πως η μουσική μπορεί να χαρτογραφηθεί μέσω τουλάχιστον 13 αισθημάτων, μεταξύ αυτών η χαρά, η αγαλλίαση, ο ερωτισμός, η ομορφιά, η χαλάρωση, η λύπη, η ονειροπόληση, ο θρίαμβος, το άγχος, η ενόχληση, η περιφρόνηση κ.α. «Φανταστείτε να οργανώνετε μια τεράστια μουσική βιβλιοθήκη με βάση το συναίσθημα και να συλλαμβάνετε τον συνδυασμό των αισθημάτων που συνδέονται με το κάθε κομμάτι.

Αυτό έχει κάνει ουσιαστικά η μελέτη μας», λέει ο Άλαν Κόουεν, μεταδιδακτορικός ερευνητής στο πανεπιστήμιο, στον τομέα της νευροεπιστήμης σε κώδικες εφαρμογής. Αφού ανέλυσαν τα συναισθήματα που προκαλούν μια σειρά από μουσικά ακούσματα, όπως η ροκ, η τζαζ, η πειραματική, η χέβυ μέταλ, η κλασική μουσική κ.ά., βρήκαν πως ανεξαρτήτως γούστου και πολιτισμικής παράδοσης, οι «Τέσσερις εποχές» του Βιβάλντι για παράδειγμα έκαναν όλους να νιώθουν περισσότεροι ενεργοί, ενώ οι ήχοι άμπιεντ ευνοούν τη δημιουργικότητα σε αντίθεση με τους υψηλούς.Ειρήνης Λένιν (1983).

Βικτώρια Φίσα Τζιουμάκη (γ3)

Πολιτική και μουσική

Η σχέση της μουσικής με την πολιτική μπορεί να αναλυθεί με δύο προσεγγίσεις. Αυτές έχουν να κάνουν με το ξεχωριστό τρόπο με τον οποίο η μουσική μπορεί να σχετίζεται με την πολιτική.

Η πρώτη αφορά στο λειτουργικό ρόλο που μπορεί να έχει αυτή όταν χρησιμοποιείται για πολιτικούς σκοπούς (πολλές φορές και εν αγνοία του συνθέτη).

Η δεύτερη αφορά στο  συνειδητό (από τη μεριά του συνθέτη) πολιτικό περιεχόμενο που προσδίδει στο μουσικό του δημιούργημα.

Ένα γνωστό παράδειγμα στην πρώτη περίπτωση είναι η χρήση της μουσικής του L.v. Beethoven από τους οπαδούς του ναζισμού ως ιδεολογικά ταυτόσημης με αυτούς , χωρίς ούτε η πρόθεση του συνθέτη, ούτε το περιεχόμενο των έργων του να έχουν την οποιαδήποτε σχέση μ ’αυτούς, ενώ χρονικά τους χωρίζει περισσότερο από ένας αιώνας.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για τη δεύτερη περίπτωση είναι ο Μίκης Θεοδωράκης που αποτελεί έναν από τους πιο πολιτικοποιημένους συνθέτες τις εποχής μας. Είναι ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες μουσικοσυνθέτες ενώ παράλληλα διετέλεσε 4 φορές βουλευτής του ελληνικού κοινοβουλίου και ακτιβιστής, τιμημένος με το Βραβείο Ειρήνης Λένιν (1983).

Βικτώρια Φίσα Τζιουμάκη (γ3)

Φυσική και μουσική

Στην ακουστική (στον ιδιαίτερο κλάδο της φυσικής που έχει ως αντικείμενο τον ήχο και τις ιδιότητές του) ένα μουσικό διάστημα εκφράζεται σαν ο λόγος δύο συχνοτήτων.

Σε ορισμένες περιπτώσεις ο λόγος είναι απλής μορφής όπως για παράδειγμα οι γνωστοί μας λόγοι της καθαρής πέμπτης (3/2), της καθαρής τετάρτης (4/3), της οκτάβας (2/1) κ.λ.π. Σε άλλες περιπτώσεις, ελλείψει μεγίστου κοινού διαιρέτη, οι όροι του λόγου είναι μεγάλοι αριθμοί όπως στο διάσχισμα (2048/2025).

Προκύπτει λοιπόν το συμπέρασμα ότι είναι δύσκολη, αν όχι αδύνατη, η σύγκριση δύο μουσικών διαστημάτων.

Η φυσική διαπερνά τη γλώσσα που χρησιμοποιείται για να περιγραφεί η μουσική και τις έννοιες που χρησιμοποιούνται για να κατανοηθεί.

Για παράδειγμα, υπάρχει το "υψηλό" και το "χαμηλό" μουσικό βήμα.

Δεν υπάρχει υψόμετρο στο μουσικό βήμα: οι "υψηλές" διαδρομές προκαλούνται από ταχύτερες δονήσεις από τις "χαμηλές" διαδρομές.

Βικτώρια Φίσα Τζιουμάκη (γ3)

Μαθηματικά και μουσική

Τα μαθηματικά και η μουσική είναι δυο επιστήμες που έχουν πολύ μεγάλη σχέση μεταξύ τους. Από την αρχαιότητα ακόμη οι δύο τέχνες αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και η αλληλεπίδραση αυτή φτάνει ως τις μέρες μας...

Η ιδέα της σύνδεσης των μαθηματικών και της μουσικής γεννήθηκε πριν από 26 ολόκληρους αιώνες στην αρχαία Ελλάδα από τον Πυθαγόρα, μαθηματικό και ιδρυτή της πυθαγόρειας σχολής σκέψης. Ο φιλόσοφος γνώριζε πολύ καλά τη σχέση της μουσικής με τους αριθμούς.

Οι ειδικοί ερευνητές θεωρούν ότι το πιθανότερο είναι πως ο ίδιος και οι μαθητές του εντρύφησαν στη σχέση της μουσικής και των αριθμών μελετώντας το αρχαίο όργανο μονόχορδο, ένα όργανο με μία χορδή και ένα κινητό καβαλάρη που διαιρούσε τη χορδή επιτρέποντας μόνο ένα τμήμα της να ταλαντώνεται που από αρκετούς μελετητές τοποθετείται στην οικογένεια του λαούτου δηλαδή με βραχίονα, χέρι.

Το μονόχορδο χρησιμοποιήθηκε για τον καθορισμό των μαθηματικών σχέσεων των μουσικών ήχων.

Ονομάζονταν και "Πυθαγόρειος κανών" γιατί απέδιδαν την εφεύρεσή του στον Πυθαγόρα.

Πώς πειραματίστηκαν οι Πυθαγόρειοι στο μονόχορδο για την ανάδειξη των σχέσεων μαθηματικών και μουσικής;

 Ήταν εντυπωσιακό το γεγονός ότι μόνο οι ακριβείς μαθηματικές σχέσεις έδιναν αρμονικούς ήχους στο μονόχορδο. Για παράδειγμα, έπρεπε να χωρίσουν ακριβώς στη μέση τη χορδή, και όχι περίπου στη μέση, ώστε να έχουν το ευχάριστο ψυχικό συναίσθημα που απορρέει από έναν αρμονικό ήχο.

Αν μειώσουμε το μήκος μιας χορδής ακριβώς στο μισό, τότε ο ήχος που παράγεται είναι ακριβώς μία οκτάβα υψηλότερος (μία οκτάβα είναι ένα ντο, ρε, μι, φα, σολ, λα, σι, ντο) - μας δίνει, δηλαδή, ένα ντο πιο πάνω.

Αν μειώσουμε το μήκος της χορδής κατά 1/3, τότε τα 2/3 της χορδής που απομένουν μας δίνουν τη διαφορά της πέμπτης (δηλαδή από το ντο στο λα).

Κι αν μειώσουμε το μήκος κατά 1/4, τότε τα 3/4 που απομένουν μας δίνουν τη διαφορά της τετάρτης (από το ντο στο σολ). Ήταν ξεκάθαρο, λοιπόν, σ’ αυτό το επίπεδο της παρατήρησης ότι τα μαθηματικά "κυβερνούν" τη μουσική.

Το γεγονός ότι από τους ήχους αυτών των διαφορών δημιουργείται ένα ευχάριστο συναίσθημα στον ακροατή, οδήγησε τους Πυθαγορείους στο συμπέρασμα ότι οι ακέραιοι και τα κλάσματα ελέγχουν όχι μόνο τον άψυχο αλλά και τον έμψυχο κόσμο μέσω της μουσικής.

Στις αρχές της αρμονίας των Πυθαγορείων βασίστηκε η ευρωπαϊκή μουσική μέχρι, τουλάχιστον, τη στιγμή που ο Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, μέσω της σύνθεσής του "Καλοσυγκερασμένο Κλειδοκύμβαλο" πρότεινε την υποδιαίρεση της οκτάβας σε δώδεκα ημιτόνια - κάτι, παρεμπιπτόντως, που είχε προτείνει δύο χιλιάδες χρόνια πριν από τον Μπαχ ο Αριστόξενος, όμως δεν εισακούστηκε.

Ο Αριστόξενος, νεότερος του Πυθαγόρα (περί το 375 π.Χ.) υπήρξε φιλόσοφος και σημαντικότατος θεωρητικός της μουσικής και του δόθηκε μάλιστα η ονομασία «ο Μουσικός». Η μέθοδός του ήταν κυρίως εμπειρική. Το σύστημα διδασκαλίας του βασίζεται σε αντίθεση με τον Πυθαγόρα, στην ικανότητα του αυτιού να αντιλαμβάνεται την αρμονική σχέση των μουσικών τόνων. Δεν ερευνά τις αριθμητικές σχέσεις μέσα στην οκτάβα, όμως καθορίζει τον ολόκληρο και τον μισό τόνο και κατασκευάζει μια κλίμακα με βάση το ένα δωδέκατο του τόνου.

Ο Ευκλείδης από την άλλη, έχει μια γεωμετρική πρόταση για τα μουσικά διαστήματα. Θεωρεί ότι αντιστοιχούν σε ευθείες γραμμές, με μία όμως διαφορά: ενώ οι ευθείες γραμμές που παράγονται ως αριθμοί, ορίζονται με δύο γράμματα ένα στην αρχή και ένα στο τέλος τους, τα μουσικά διαστήματα δηλώνονται με ένα γράμμα.

Στη σημερινή πραγματικότητα, τόσο η μουσική θεωρία, όσο και η μουσική πράξη, ερμηνεύονται με φυσικούς νόμους, που με τη σειρά τους διατυπώνονται με μαθηματικές σχέσεις.

Βικτώρια Φίσα Τζιουμάκη (γ3)

Μεγάλοι μουσικοί

Βαγγέλη Παπαθανασίου

Συνδυάζοντας πάντα τη μουσική με τη φύση και λειτουργώντας ως "δίαυλος μέσω του οποίου η μουσική αναδύεται από το χάος των ήχων …" θεωρεί ότι αν τεχνικά "μουσική είναι κάθε νέος συνδυασμός από νότες", "στη μουσική δεν έχουν ειπωθεί τα πάντα, αφού οι συνδυασμοί στους κώδικες του σύμπαντος δεν εξαντλούνται ποτέ". Στη μουσική επικοινωνία –πιστεύει– δεν συμμετέχει μόνο η αίσθηση της ακοής, αν και "εκ πρώτης, φαίνεται πως η ακοή παίζει τον πρωτεύοντα ρόλο. Εν τούτοις, επειδή όλα τα αντικείμενα εμπεριέχουν τη δική τους μουσική, η μουσική γίνεται αντιληπτή από όλο το υπόλοιπο σώμα και μέσω της όρασης και της αφής αλλά και μέσω της όσφρησης και της γεύσης. Με λίγα λόγια, η μουσική γίνεται αντιληπτή μέσω όλων των αισθήσεων".

Ν. Φαρούπος

Η μουσική δραστηριότητα του ανθρώπου περιλαμβάνει τη δημιουργία, την εκτέλεση και την πρόσληψη, στις οποίες αντιστοιχούν τα τρία στάδια του έργου: σύνθεση, εκτέλεση, ακρόαση. Η μουσική διακρίνεται, σύμφωνα με το περιεχόμενό της, σε λυρική, δραματική-τραγική, επική-ηρωική, σοβαρή, ελαφρά και χιουμοριστική, με βάση την εκτέλεση, σε φωνητική και ενόργανη, και τέλος, με βάση τη σύνθεση, σε θεατρική, χορευτική, ενόργανη ή σε μουσική με συνοδεία απαγγελίας. Διακρίνεται επίσης, σε μουσική θεάματος, σε μουσική για τραγούδι (νανούρισμα, ύμνος, σερενάτα, βαρκαρόλα), για χορό (γκοπάκ, βαλς, πολωνέζα), για εμβατήριο στρατιωτικό ή πένθιμο, σουίτα, ουβερτούρα, συμφωνικό ποίημα, κονσέρτο, ορατόριο, καντάτα, σονάτα, τρίο, κουαρτέτο, κουιντέτο, ρομάντζα, ή σε τελετουργική μουσική: ψαλμός, δρώμενα, χορικά, λειτουργίες, ρέκβιεμ.

Παναγιώτης Μπακάλογλου